Maastricht is een unieke stad. Dat vinden natuurlijk de Maastrichtenaren. Maar een cliché wordt meestal een cliché omdat het wáár is. En het ìs waar: In haar stedelijke ontwikkeling is Maastricht inderdaad heel bijzonder. Vooral door de ligging van de stad op een kruispunt van wegen en culturen.
Hoogtepunt van die eigenheid is zonder meer de negentiende eeuw. Toen was Maastricht een moderne industriestad, de eerste van Nederland. De stad was op alle mogelijke manieren ontsloten. Moderne, rechte wegen, kanalen en spoorwegen verbonden haar in alle windrichtingen met andere steden en landstreken. Taal- en landsgrenzen vormden geen enkele hinderpaal.
Maar in diezelfde tijd werd de stad óók nog altijd omringd door een enorme gordel van verdedigingswerken waar zeven eeuwen lang bijna voortdurend aan was gewerkt en die nog steeds optimaal werd onderhouden. De vesting Maastricht werd eeuwenlang beschouwd als een fortificatie van Europees belang. Ontelbare malen beten macht-hebbers en militairen hun tanden stuk op de stadsmuren, grachten, forten en andere verdedigingswerken rond de stad.
Die vestingwerken omsloten niet alleen de industriestad Maastricht. Achter de imposante stadspoorten lag in de negentiende eeuw immers ook een levendige stad waarin het dagelijks leven zich afspeelde op stokoude, middeleeuwse straten. Die oude straten werden meestal omlijst met gevels uit de zeventiende en achttiende eeuw.
Het besluit de militaire functie van de vesting Maastricht te beëindigen was een breekpunt. Al snel werd begonnen met de sloop van de stadspoorten en andere bolwerken waarna de stad zich op de vrijgekomen gronden kon uitbreiden en haar unieke gezicht begon te verliezen. Het startschot werd gelost met het Koninklijk Besluit dat de stad 'geene vesting meer zal zijn'.