Foto's van de maquette

Op deze pagina ziet u foto's van het stuk maquette bij St. Pieter langs maas en kanaal; de zogenaamde "Blekerij".

Enkele huizen aan de Blekerij, gezien vanuit een schip op de Maas. Op deze zonnige voorjaarsdag in 1867 hebben de bewoners de luiken voor de vensters allemaal opengedraaid zodat de warme meizon de winterse mufheid snel uit de knusse kamers van Sint Pieter kan verdrijven.

De Blekerij maakte deel uit van het dorp Sint Pieter. Dit was tot 1920 een zelfstandige gemeente. Zeker gezien het aantal inwoners was het een relatief kleine gemeente. Hoe klein, laat deze foto goed zien.

Op de maquette is de waterstand in de Maas niet al te hoog weergegeven. Dat is op deze foto goed te zien, de waterspiegel ligt vele maquettemeters onder het niveau waarop de huizen zijn gebouwd. Ook vroeger leverde de onberekenbare rivier regelmatig overlast voor de oeverbewoners op. De bewoners van de Blekerij hadden echter meer te vrezen van de legers die de vesting probeerden in te nemen. Of de verdedigers, die meer dan eens het hele dorp met de grond gelijk lieten maken.

Het is moeilijk voor te stellen, dat deze hele rij eeuwenoude huizen zonder veel ophef rond 1965 van de kaart werd geveegd voor de bouw van de Kennedybrug. Waar nu de bekende krulvormige af- en toeritten liggen lag tot die tijd een compleet dorp.

Het is aan de hand van het historische bronnenmateriaal heel moeilijk om exact te bepalen welke kleuren in 1867 werden gebruikt voor het schilderen van huizen. Uit kleuronderzoek van nog bestaande gevels is afgeleid dat in het algemeen de gevels wit, crèmekleurig of zandgeel waren afgewerkt en houtwerk vaak een donkergroene of bruine tint kreeg. De meeste gevels van de maquette tonen daarom de verschillende varianten op dit kleurenschema.

Deze foto laat zien dat er verschillende varianten van detaillering op de maquette voorkomen. De panden links zijn voorzien van alle mogelijke details, terwijl de gevels van de rechtse huisjes alleen voorzien zijn van raam- en deuropeningen en er wat kaal uitzien. De reden is het ontbreken van gegevens: wat we niet kunnen achterhalen uit redelijk betrouwbare bronnen komt niet op de maquette. Soms weten we niets van de gevelindeling. Zulke gevels blijven daarom ‘blind’.

Links, achter de haag is een voorbeeld van een gebouw zichtbaar waar we (nog?) vrijwel niets van weten. Op de maquette is het daarom uitgevoerd als ‘massa-model’ zonder raam- of deuropeningen. Het stond aan de Blekerij, op de plaats waar in 1875 een klooster verrees.

Sint Pieter-’beneden’ lag eeuwenlang als een enclave ingeklemd tussen de vestingwerken. De verdediging van Maastricht strekte zich uit tot de achtertuinen van de huizen, overigens zonder de bedoeling have en goed van de Sint-Pieternaren te beschermen. Het hele dorp is zelfs een aantal keren gesloopt om een vrij schootsveld te creëren.

De detaillering van de stadsmaquette Maastricht 1867 wordt pas duidelijk bij een vergelijking met een voorwerp waarvan iedereen de afmetingen kent. Zo’n voorwerp is een ‘bic’-balpen. Onbedoeld verduidelijkt deze foto ook een ander aspect van het project: de rustige kleurtonen van de afwerking. Regelmatig krijgen we de vraag voorgelegd waarom watervlakken op de maquette niet blauw zijn. Het antwoord is simpel: Maastricht ligt niet aan de Middellandse zee, en de Maas is niet blauw...

Hoewel de beschikbare ruimte binnen de vestingwerken voor Sint Pieter-’beneden’ beperkt was, beschikten de meeste huizen aan de Blekerij over ruime tuinen. Het waren geen siertuinen; de grond werd meestal gebruikt voor de kweek van groente en fruit. Om praktische redenen -de aantallen zijn onvoorstelbaar groot- zijn de bomen op de maquette vrijwel allemaal hetzelfde uitgevoerd: een stam van berketwijgen waarop -het enige industrieproduct op de maquette- een boomkruin van Amerikaans fabrikaat is aangebracht.

De meeste gevels aan de Blekerij waren gebouwd rond 1750, waarschijnlijk vrij snel na het beleg van 1748 door het Franse leger. De voor die tijd kenmerkende hardstenen raamomlijstingen zijn op de maquettegeveltjes duidelijk herkenbaar. We gebruiken daarvoor de meest betrouwbare techniek: verf en penseel. Vaak is het schilderen van een maquettehuisje meer werk dan het bouwen zelf.

Het kanaal Maastricht-Luik werd rond 1845 aangelegd als verlenging van de Zuid-Willemsvaart, het kanaal dat Maastricht met ‘s Hertogenbosch verbond. Het doorsneed vanaf het Bassin de binnenstad langs de Maas. Verder naar het zuiden passeerde het de verdedigingsgordel rond de stad.

Die passage laat de afnemende belangrijkheid zien van de vesting: werden in de Zuid-Willemsvaart twintig jaar eerder nog kostbare scheepvaarttunnels gebouwd, het kanaal naar Luik werd eenvoudigweg dwars door de bastions en andere werken heen gegraven. Om grondverschuivingen te voorkomen werden hoge keermuren gebouwd.

Het zuidelijk vestingfront van Maastricht is niet vaak het onderwerp van historisch onderzoek geweest. De stichting Maastricht 1867 heeft daarom heel veel tijd moeten steken in het maken van een betrouwbare reconstructie van dit ingewikkelde stelsel van wallen en grachten. Dat dit gelukt is, is aan onze grootste vriend te danken: tekenaar Brabant, die rond 1867 tientallen potloodtekeningen heeft vervaardigd van de vestingwerken. Bijzonder is het feit dat hij zich niet beperkte tot stadspoorten en andere vaak in beeld gebrachte delen van de fortificaties. Hij bracht bijvoorbeeld ook de aarden vestingwerken op deze foto ongelooflijk nauwkeurig in beeld met zijn altijd scherpgepunte potloden.

De stad Amersfoort heeft haar bekende Koppelpoort. Zo genoemd omdat het een gecombineerde land- en waterpoort is. Maar wie weet dat een dergelijke poort ook in Maastricht stond? Het was de Pieterspoort, waar een stokoude weg naar Luik en een arm van de Jeker de stadsomwalling passeerden. Net als de andere stadspoorten was de Pieterspoort in 1867 uitgebouwd tot een imposant complex. Het witte gebouw op de voorgrond is de Leeuwenmolen die min of meer in de stadswal stond.

Nog net op de rand van dit maquettesegment: het wachthuis aan de stadszijde van de Pieterspoort. Het gebouw staat er in werkelijkheid nog steeds, het ziet er echter totaal anders uit na een grondige verbouwing zo’n honderd jaar geleden. Daarbij werd een verdieping toegevoegd in een typische, romantisch aandoende architectuur. Veel mensen kennen het tegenwoordig als het ‘Huis met de klok’ aan het begin van de Pieterstraat.


Terug naar"foto's"